Növbəti 18 ay pandemiya təsirlərinin aradan qaldırılması və əsas hədəflərə çatmaq üçün fəaliyyətin artırılması üçün qlobal səylərdə əsas rol oynayacaq

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının bu gün dərc etdiyi Dayanıqlı İnkişaf Məqsədləri Hesabatı 2021-ə əsasən COVID-19 pandemiyasının bütün dünya əhalisinə vurduğu ziyanı nəzərə alaraq, daha çox ölkə və icmalar Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərinə (DİM) nail olmaq üçün səyləri artırmağın lazım olduğunu qəbul edirlər. 

Qarşıdakı 18 ay ərzində verilən qərarlar və görülən işlər pandemiya ilə bağlı bərpa planlarının qlobal səviyyədə razılaşdırılmış, ətraf mühiti qorumaqla iqtisadi inkişaf və sosial rifahın artımı hədəflərinə çatmaq üçün dünyanı lazımi məcraya qaytarıb-qaytarmayacağını təyin edəcək.

DİM-lərə nail olmaq üçün qlobal səyləri izləyən hesabata əsasən, COVID-19 insanların həyat və qazanclarına əhəmiyyətli ziyan vurub. Pandemiyadan əvvəl belə DİM-lərə nail olmaq üçün tərəqqinin yavaş olduğu halda, 2020-ci ildə əlavə 119-124 milyon insan yoxsulluq səviyyəsinə düşüb. 255 milyona bərabər tam ştat iş yeri itirilib. Aclıqdan əziyyət çəkən insanların sayı pandemiyadan əvvəl də artırdı. Pandemiyaya görə isə onların sayının təxminən 83-132 milyon artdığı ehtimal olunur. 

Pandemiya ölkədaxili və ölkələrarası bərabərsizlikləri üzə çıxarıb və daha da dərinləşdirib. 17 iyun 2021-ci il tarixinə olan məlumata əsasən, Avropa və Şimali Amerikada hər 100 nəfərdən təxminən 68-nin peyvənd olunduğu halda, sub-Sahara Afrikasındakı bu göstəricini orta hesabla 2 nəfərdən də azdır. Növbəti on il ərzində pandemiyaya görə 10 milyona qədər qız uşağının erkən nikaha girmə riski var. Beynəlxalq turizmin çökməsi inkişafda olan kiçik ada ölkələrinə qeyri-mütənasib dərəcədə təsir edir.

2020-ci ildəki iqtisadi yavaşlama iqlim böhranının azalmasına az təsir edib. Əsas istixana qazlarının konsentrasiyaları artmağa davam edib, qlobal ortalama temperatur isə sənaye öncəsi səviyyələrdən təxminən 1,2°C daha yüksək olmaqla Paris Sazişində müəyyən edilmiş 1,5°C həddinə çox yaxınlaşıb.

2019-cu illə müqayisədə 2020-ci ildə birbaşa xarici investisiyaların qlobal axını 40% azalıb. Pandemiya, xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələrə dərin maliyyə problemləri yaradıb. Onların borcu əhəmiyyətli dərəcədə artıb. 

2015-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının bütün Üzv Dövlətlərinin qəbul etdiyi 2030 Gündəliyi bu gün və gələcəkdə insanlar və planet üçün barış və firavanlıq naminə ortaq plan təqdim edir. İqlim dəyişikliyi ilə mübarizə apararkən, okeanlarımızı və meşələrimizi qorumaqla bərabər səhiyyəni və təhsili yaxşılaşdırmaq, bərabərsizliyi azaltmaq və iqtisadi artıma təkan verməyi hədəfləyən 17 Məqsəd bu gündəliyin əsasının təşkil edir.

Hesabata əsasən, 2030 Gündəliyinin icrasını lazımi məcraya qaytarmaq üçün hökumətlər, şəhərlər, bizneslər və sənaye müəssisələri bərpa proseslərini aşağı karbon emissiyalı, dayanıqlı və inklüziv inkişaf yollarını qəbul etmək üçün istifadə etməlidirlər. Bu onlara karbon emissiyasını azaltmağa, təbii ehtiyatları qorumağa, daha yaxşı iş yerləri yaratmağa, o cümlədən gender bərabərliyini inkişaf etdirməyə və artmaqda olan bərabərsizliklərlə mübarizə aparmağa imkan verəcək. 

“Bəşər tarixinin həlledici dövrünü yaşayırıq. Bu gün qəbul etdiyimiz qərar və hərəkətlərin gələcək nəsillərə ciddi təsiri olacaq” – BMT-nin İqtisadi və Sosial Məsələlər Departamenti üzrə Baş katibin müavini Liu Jenmin bildirib. “Pandemiyadan çıxarılan dərslər, çağdaş və gələcək problemlərin öhdəsindən gəlməyə kömək edəcək. Gəlin fürsətdən istifadə edək, DİM-lərə nail olmaq və Paris İqlim Sazişi üzrə uğurlara imza atmaq üçün növbəti onilliyi fəaliyyət, transformasiya və bərpa dövrü edək.”

Pandemiya ilə mübarizə səyləri həm də cəmiyyətlərin ciddi dayanıqlığını, hökumətlərin qətiyyətli fəaliyyətini, sosial müdafiənin sürətlə genişlənməsini, rəqəmsal transformasiyanın sürətlənməsini, habelə qısa müddətdə həyatları xilas edən peyvəndlər və müalicələrin inkişafı sahəsində unikal əməkdaşlığı nümayiş etdirdi. Hesabata əsasən, belə nailiyyətlər DİM-lər üzrə tərəqqini sürətləndirmək üçün möhkəm əsas yaradır.

Bir sıra əlavə faktlar və statistika:

• Qlobal kəskin yoxsulluq həddi 1998-ci ildən etibarən ilk dəfə artıb. Bu rəqəm 2019-cu ildə 8.4%-dən 2020-ci ildə 9.5%-ə yüksəlib.
• 2020-ci il fevralın 1-dən dekabrın 31-nə kimi dünya ölkələri COVID-19 böhranına cavab olaraq əksəriyyəti qısamüddətli olmaqla 1600-dən çox sosial müdafiə tədbiri həyata keçirib.
• Pandemiya ilə bağlı şoklar böyük ehtimalla uşaqlar arasında boy artımının ləngiməsi hallarının artmasına səbəb olacaq. Artıq hər beş uşaqdan bu problemlə üzləşir. 
• Pandemiya səhiyyə sahəsində tərəqqini dayandırıb və ya geriləməyə səbəb olub, habelə bu xəstəliklə bərabər digər ciddi təhlükələr yaradıb. Ölkələrin təxminən 90%-i hələ də əsas səhiyyə xidmətlərinin göstərilməsində bir və ya daha çox problemin olduğunu bildirirlər.
• COVID-19 pandemiyasının məktəblərə təsiri ‘bütöv nəsil fəlakətinə’ çevrilib. Son iyirmi ildə əldə olunan təhsil nailiyyətlərini sıfıra endirən pandemiya əlavə 101 milyon uşaq və gəncin minimal oxuma bacarığı səviyyəsindən aşağı düşməsinə səbəb olub.
• COVID-19 pandemiyası gender bərabərliyinə doğru tərəqqiyə mənfi təsir göstərib: qadınlara və qızlara qarşı şiddət artmış; erkən nikahların artması gözlənilir; qadınlar iş yerlərinin itkisi və ailədaxili qayğı yükünün artması baxımından qeyri-mütənasib çətinliklərə məruz qalıb.
• 2019-cu ildə 759 milyon insan elektrik enerjisiz və qlobal əhalinin üçdə biri yemək bişirmək üçün təmiz yanacaq və texnologiyalarından məhrum qalıb.
• Çin və ABŞ-da iqtisadi bərpa prosesi davam edir. Lakin bir çox digər ölkələr üçün iqtisadi artımın pandemiyadan öncəki səviyyəyə qayıtması 2022 və ya 2023-cü ildən tez gözlənilmir.
• Dünya biomüxtəliflik itkisini dayandırmaq üçün 2020 hədəflərinə çatmadı. 2015-2020-ci illər ərzində hər il 10 milyon hektar meşənin itirilir.
• İnkişaf üçün yardımın xalis məbləği 2020-ci ildə ümumilikdə 161 milyard dollara qədər yüksəlsə də, bu vəsait COVID-19 böhranına cavab vermək üçün tələb olunan məbləğdən və bu işlər ümummilli gəlirin 0.7%-nin ayrılması hədəfindən xeyli azdır.
• 2020-ci ildə 132 ölkə və ərazi milli statistik plan tətbiq edib, onların 84-ü tam şəkildə maliyyələşdirilib. Ən zəif inkişaf etmiş 46 ölkənin yalnız 4-də tam maliyyələşdirilmiş milli statistika planı mövcuddur.

Hesabata əsasən bərpa tədbirləri həmçinin siyasətin formalaşdırılması üçün mühüm olan məlumatların mövcudluğundan asılı olacaq. Məlumatların toplanması üçün beynəlxalq və daxili mənbələrin səfərbər edilməsi ilə kifayət qədər maliyyənin təmin edilməsi bu səylərin tətbiqi üçün mühüm rol oynayacaq.

2021 Dayanıqlı İnkişaf Məqsədləri Hesabatını aşağıdakı mənbədən tapa bilərsiniz:

https://unstats.un.org/sdgs/report/2021/