BMT-nin rezident əlaqələndiricisi Qulam M. İshaqzainin XVI Bakı Beynəlxalq Ombudsmanlar Konfransında çıxışı

Zati-ailəri,

Hörmətli həmkarlar və dostlar,

Bu gün burada sizin aranızda olmaq və insan hüquqları haqda danışmaq, mənim üçün böyük bir zövqdür.

Fürsətdən istifadə edərək professor Elmira Süleymanovaya 16-cı Bakı Beynəlxalq Ombudsman Konfransının təşkilinə və xüsusilə, bu konfransın sülh və dayanıqlı inkişaf məqsədlərinə nail olunmasında Milli İnsan Hüquqları İnstitutlarının (MİHİ) roluna həsr olunmasına görə, öz minnətdarlığımı bildirmək istəyirəm.

Bu, insan hüquqlarının həyata keçirilməsinə səy göstərən, yeni imkan və çətinlikləri müzakirə etmək istəyən, həmçinin dayanıqlı inkişaf məqsədlərinin (DİM) icrası ilə insan hüquqlarının qorunmasına və təşviqinə çalışanlar üçün çox həyəcanverici bir andır.

Bugünkü konfransın mövzusu vacib və aktualdır. “Dünyamızın dəyişdirilməsi: 2030 Dayanıqlı İnkişaf Gündəliyi”nin preambulasında qeyd edildiyi kimi, dayanıqlı inkişaf məqsədləri, “bütün insanların hüquqlarını əməldə tətbiq etməyə çalışır”.

2030 dayanıqlı inkişaf gündəliyi 17 dayanıqlı inkişaf məqsədləri və əlaqəli 169 hədəf daxil olmaqla bütün bölmələrində insan hüquqlarına aydın şəkildə istinad edir və  insan hüquqları standartlarını əks etdirir.

Məqsədlər, dayanıqlı inkişafı təmin edərkən heç kəsi kənarda qoymamağı hədəfləyir. Eləcə də bu Gündəlik, iştirak,  hesabatlılıq və ayrı-seçkiliksiz insan hüquqları prinsiplərini özündə bir yerə toplayır. Başqa sözlə, 2030-cu il Gündəliyi və insan hüquqları bir-biri ilə sıx bağlıdır. İnsan hüquqlarının təşviqi və qorunması üzrə milli mərkəzlər kimi, Milli İnsan Hüquqları İnstitutlarının insan hüquqlarının təşviqi və müdafiəsində unikal rolu var və onlar, 2030-cu ilin Gündəliyində qeyd olunan insan hüquqları prinsiplərinə nəzarət üçün əsas qüvvədir. İnstitutlar həmçinin, dayanıqlı inkişaf məqsədlərinin həyata keçirilməsində böyük rol oynayır.

2015-ci ildə, 2030-cu il Dayanıqlı İnkişaf Gündəliyinin qəbulundan bir neçə həftə sonra, dünyanın bütün regionlarından Milli İnsan Hüquqları İnstitutları, Merida bəyannaməsini qəbul etdilər. Bəyannamə, dayanıqlı inkişaf məqsədlərinə nail olmaq və heç kəsi kənarda qoymamaq üçün, institutların geniş insan hüquqları mandatını və funksiyalarını necə tətbiq etməsini izah edir.

Bu funksiyalar və fəaliyyətlərə milli və yerli hökumətləri məlumatlandırmaq, maarifləndirmə, dialoqun və iştirakın təşviq edilməsi; tətbiq üçün tərəfdaşlıqların qurulması və davam etdirilməsi; milli göstəricilərin formalaşması; irəliləyişlərin monitorinqi və hesabatı, məsul şəxslərin cavabdeh tutulması, eləcə də hüquq pozuntularının araşdırılması və hər kəs üçün ədalətin təmin edilməsi daxildir.

Milli İnsan Hüquqları İnstitutları hökümət, vətəndaş cəmiyyəti, inkişaf tərəfdaşları, biznes sektoru, BMT agentlikləri və digər tərəflər arasında körpü rolu oynamaq üçün unikal imkanlara sahibdir.

İnstitutlarının rolu 2030-cu il Gündəliyində xüsusilə, əhəmiyyətlidir. Çünki məqsədlərə nail olmaq yolunda effektiv və bərabər fəaliyyət üçün müxtəlif tərəflər və sahələr arasındakı əməkdaşlıq mütləq vacibdir.

Milli İnsan Hüquqları İnstitutlarının müstəqil təbiəti və beynəlxalq insan hüquqları sistemi, onların insan hüquqları standartlarının həyata keçirilməsinə dair monitorinq və hesabatlılıq üzrə təcrübə və ekspertizası, bu institutları dayanıqlı inkişaf məqsədləri üzrə “cavabdehlik şəbəkəsi”nin mərkəzinə yerləşdirir.

Beynəlxalq insan hüquqları öhdəliklərinə ölkələrin milli uyğunluğunu dəstəkləmək üçün mandatlı olan müstəqil dövlət qurumları kimi, Milli İnsan Hüquqları İnstitutları hər kəs üçün sülhün olduğu, inklüziv və ədalətə çıxışın olduğu cəmiyyətlərin təmini üçün zəruri olan institusional hesabatlılıq quruluşunun mühüm elementləridir.

Müstəqil MİHİ dayanıqlı inkişafın göstəricisidir. MİHİ-lərin 2030-cu il Gündəliyindəkini əhəmiyyətini nəzərə alaraq, ‘Paris prinsiplərinə uyğun olaraq müstəqil milli insan hüquqları institutların mövcudluğu’ sülh, ədalət və səmərəli institutlar barədə olan 16-cı dayanıqlı inkişaf məqsədinə nail olmaq üçün qlobal göstərici kimi qəbul edilib. Müstəqil MİHİ-lərin qlobal göstərici kimi seçilməsi təsdiq edir ki, bu qurumlar dayanıqlı inkişaf üçün institusional çərçivənin mühüm elementi sayılır. Dayanıqlı inkişafa, güclü və müstəqil Milli İnsan Hüquqları İnstitutları olmadan nail oluna bilinməz.

Merida Bəyannaməsinin MİHİ-lərə müvafiq gördüyü praktiki funksiyalardan biri də, 2030 il Gündəliyinə insan hüquqları prinsiplərinə əsaslanaraq baxıldığında, Milli İnsan Hüquqları İnstitutlarının, dayanıqlı inkişaf məqsədlərinin ölkə üzrə icra fəaliyyətində inkişaf meyarı olaraq nəzərə alınma potensialıdır.

MİHİ-lərin insan hüquqlarının monitorinqi müəyyən məqsədlər və hədəflər üçün müvafiqdir. Məsələn, sülh, ədalət və dayanıqlı institutlar barədə olan 16-cı məqsədə, insan hüquqları təhsili üzrə 4.7-ci hədəf, ayrı-seçkilikli qanunvericiliyinin aradan qaldırılması üzrə 5.c, 10.3 və 16.b hədəflərinə uyğundur. Milli İnsan Hüquqları İnstitutları 2030-cu il Gündəliyinin yerli, milli, regional və beynəlxalq səviyyədə həyata keçirilməsini monitorinq edə bilər. İcrada bərabərsizlik və diskriminasiyanın aşkar edilməsi, iştirak tələb edən və inklüziv monitorinqin keçirilməsi üçün innovativ yanaşmalar vasitəsilə məlumatların toplanması və haqq sahibləri, eləcə də həssas və marjinal qruplarla tərəfdaşlıqların qurulması, maneələrin müəyyənləşdirilməsi və sürətli tərəqqiyə dair tədbirlər müəyyənləşdirilməsi buraya aiddir.

Milli İnsan Hüquqları İnstitutlarının istifadə edə biləcəyi İnsan Hüquqları üzrə Milli Fəaliyyət Planları, dayanıqlı inkişaf məqsədlərinə nail olmaq yolunda milli gedişatın monitorinqinə kömək edəcək bir mexanizmdir. Milli Fəaliyyət Planlarının bir çox məqsədi, dayanıqlı inkişaf məqsədləri ilə bağlıdır. Bu bağlılığın aydın göstərilməsi, milli hökümətlərin insan hüquqlarının dayanıqlı inkişaf məqsədlərindəki rolunu daha yaxşı başa düşməsinə və DİM-lərlə bağlı irəliləyişə nəzarət etmələrinə kömək edə bilər.

Bundan əlavə, MİHİ-lər İnsan Hüquqları Şurası, Xüsusi Prosedurlar, Universal Dövri İcmal Xülasəsi və müqavilə qurumları da daxil olmaqla, dayanıqlı inkişaf məqsədlərinin həyata keçirilməsini qiymətləndirmək və idarə etmək üçün beynəlxalq və regional insan hüquqları mexanizmləri çərçivəsində qəbul edilmiş tövsiyə və məlumatlardan istifadə edə bilərlər.

Dayanıqlı inkişaf məqsədlərinin əsasını təşkil edən insan hüquqları sahələrinə diqqət yetirdiklərini nəzərə alaraq, Milli İnsan Hüquqları İnstitutları ümumi statistik məlumatlar vasitəsi ilə kontekstə uyğun təhlil və məsləhətlər verə biləcək, aztəminatlı şəxslər və həssas məsələlər haqqında məlumatları əldə edə biləcək etibarlı məlumat mənbələri kimi xidmət etmək üçün əhəmiyyətli potensiala malikdir.

Bundan əlavə, MİHİ-lər məlumatlara, insan hüquqları əsaslı yanaşma üçün məsləhət və ekspertizasını təmin etməklə, milli göstəricilərin və kefiyyətli məlumat toplanması sistemlərinin formalaşmasına  kömək edə bilər.

Və son olaraq, insan hüquqlarının və dayanıqlı inkişaf məqsədlərinin bir-biri ilə bağlılığı göstərir ki, Milli İnsan Hüquqları İnstitutları dayanıqlı inkişaf məqsədlərinə dair fəaliyyətlərin gedişatının qiymətləndirilməsinə birbaşa töhfə verə bilər və ehtiyacı olanları geridə qoymamaq şərtilə, DİM-lərin yönləndirilməsi və sürətləndirilməsi üçün istiqamət göstərə bilər.

2015-2018-ci illərdə inkişaf və çətinliklər barədə hesabat vermək, ölkələr arasında qarşılıqlı öyrənməyə imkan verən, lazımı dəstək və əməkdaşlığı səfərbər etmək məqsədi ilə, Yüksək Səviyyəli Siyasi Foruma 109 könüllü Milli Hesabat təqdim olunub.

Azərbaycanın təqdim etdiyi Könüllü Milli Hesabatda qeyd olunub ki, Milli İnsan Hüquqları İnstitutları dayanıqlı inkişafla bağlı işi irəlilətmək üçün, bir sıra iş qrupları olmaqla Dayanıqlı İnkişaf üzrə Milli Əlaqələndirmə Şurası nəznində təmsil olunurlar.

DİM-lərin uğurlu icrası Milli İnsan Hüquqları İnstitutları və insanların bütün dünyada üzləşdikləri bir çox çətinliklərə həll yolunu təqdim edəcək.

Təşəkkür edirəm!