Vətəndaşsızlıq hallarına son qoymağa yönələn #IBelong kampaniyasının dördüncü ildönümündə BMT QAK dövlətləri daha qətiyyətli tədbirlər görməyə çağırır

BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının 2014-cü ilin noyabrında başladığı #IBelong kampaniyası zamanı mühüm nəticələr əldə olunub. 166 mindən çox vətəndaşlığı olmayan şəxs vətəndaşlıq əldə edib və ya vətəndaşlıqları təsdiqlənib; 20 dövlət Apatridlərin statusu haqqında Konvensiyaya qoşulub; bununla da Apatridlərin statusu haqqında 1954-cü il Konvensiyasının iştirakçı dövlətlərinin ümumi sayı 91-ə, Vətəndaşsızlıq hallarının azaldılması haqqında 1961-ci il Konvensiyasının iştirakçı dövlətlərinin ümumi sayı isə 73-ə çatıb. Doqquz dövlət vətəndaşsızlıq hallarının müəyyənləşdirilməsi prosedurlarını yaradıb və ya təkmilləşdirib, altı dövlət vətəndaşlıq haqqında qanunvericiliyində islahat aparıb, digər iki dövlət isə cinsi ayrı-seçkilik xarakteri daşıyan, qadınların öz vətəndaşlıqlarını uşaqlarına verməsinə mane olan müddəaları ləğv edib. Vətəndaşsızlıq hallarına son qoyulması üzrə milli planlar doqquz ölkədə rəsmən qəbul edilib.

Bu nailiyyətlərə baxmayaraq, bütün dünyada hələ də milyonlarla vətəndaşlığı olmayan şəxs var və onlar qeyri-müəyyən vəziyyətdə yaşamaqdadır. Onların əksəriyyətinin Asiya və Afrika ölkələrində olduğu müəyyən edilib. Bütün dünyada nə qədər insanın vətəndaşlığının olmadığını və ya vətəndaşsızlıq riski altında olduğunu dəqiqliklə müəyyənləşdirmək çətindir. 2017-ci ildə təxminən 70 ölkə məlumat verib ki, ərazilərində 3,9 milyon vətəndaşlığı olmayan şəxs var. Amma BMT QAK-ın hesablamalarına görə, bu, ümumi sayın yalnız bir hissəsidir – həqiqi rəqəm bundan üç dəfə çox ola bilər.

"Bu gün mən, bütün dünyadakı siyasətçilərə, hökumətlərə və qanunvericilərə çağırış edirəm ki, 2024-cü ilədək qlobal miqyasda vətəndaşsızlıq hallarına son qoymaq üçün qətiyyətli tədbirlər görsünlər və belə tədbirlərə dəstək versinlər," – BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarı Filippo Qrandi bildirib. "Bunu etmək insanlıq, mənəviyyat və siyasi baxımdan düzgün olar. Bu planetdəki hər bir insanın vətəndaşlıq hüququ var və “mən də ölkəmin vətəndaşıyam” demək haqqı var".

Vətəndaşsızlığın bir çox səbəbləri var, amma ən böyük səbəb vətəndaşlıq haqqındakı qanunlarda olan problemlər, o cümlədən ayrı-seçkilik problemidir. Bu hal fərdlər və onların ailələri üçün real və dəhşətli təsirə malik ola bilər. Vətəndaşsızlıq vətəndaşlığa malik olmadan yaşamağı və bundan irəli gələn bütün problemləri bildirir. Vətəndaşlığa malik olmamaq təhsil və tibbi yardım almadan və ya qanuni işdə çalışmadan yaşamaq deməkdir. Bu, nikah bağlamaq, mənzilə sahib olmaq, bir yerdən başqa yerə sərbəst hərəkət etmək imkanından məhrum olmaq deməkdir – bu, cəmiyyətdən təcrid olunmuş halda, heç bir perspektiv və ya ümid olmadan yaşamaq deməkdir.

"Vətəndaşlığı olmayan insanlar hələ də əsas insan hüquqlarının həyata keçirilməsində böyük maneələrlə üzləşirlər," Qrandi bildirib. "Vətəndaşsızlığın kökünün kəsilməsi milli qanunvericilikdəki və praktikadakı ayrı-seçkiliyin ləğv edilməsini tələb edir. Keniya, Qırğızıstan və Tailand kimi dövlətlər on minlərlə insana vətəndaşlıq verməklə onların həyatlarının dəyişdirilməsi istiqamətində hərəkət edərək siyasi iradə, öhdəliklərə sadiqlik və uzlaşdırılmış milli səylər nümayiş etdiriblər".

Dünyada yalnız 25 ölkənin milli qanunvericiliyində qadınların kişilərlə bərabər əsasda öz vətəndaşlıqlarını uşaqlarına vermələrinin qarşısını almaqla cinsi ayrı-seçkilik müəyyən edən müddəalar var – belə qanunlarda ən son dəyişiklik etmiş ölkələr isə Madaqaskar və Syerra-Leonedir. Dünyanın, demək olar ki, hər bir bölgəsində vətəndaşsızlıq hallarının aradan qaldırılmasına dair bəyannamə və fəaliyyət planı qəbul edilib. Bu regional təşəbbüslər millətlər toplumunu insan hüquqları ilə əlaqədar olan bu problemlə mübarizə aparmaq və onu həll etmək üçün bir-birləri ilə birlikdə çalışmağa sövq edir. "Dayanıqlı inkişaf məqsədləri"ndən 16-cı məqsədin hədəfləri arasında vətəndaşsızlıq hallarına son qoyulması yer alır – məqsəd 2030-cu ilə qədər bütün şəxslərin vətəndaşlığa malik olmasını təmin etməkdir.

Parlamentlərin və qanunvericilərin səmərəli şəkildə vətəndaşsızlıq hallarının qarşısını almaq və onları azaltmaq və vətəndaşlığı olmayan şəxsləri müəyyənləşdirərək müdafiə etmək potensialının gücləndirilməsi məqsədi ilə BMT QAK Beynəlxalq Parlamentlər İttifaqı ilə əməkdaşlıq çərçivəsində "Milli qanunvericiliklərdə vətəndaşsızlıq hallarının qarşısının alınmasına və azaldılmasına dair müsbət təcrübələr" adlı yeni vəsait dərc edib.