Buzovların yetişdirilməsi ilə bağlı qabaqcıl təcrübələr hasilatınızı irəli apara bilər

Evinizin bünövrəsi başısoyuq şəkildə, ucuz materiallardan və peşəkar biliklər olmadan qurulsaydı, həyatınızı binadakı problemləri həll etməyə sərf edərdiniz. Eyni şeyi maldarlığa da şamil etmək olar, burada buzovlar biznesinizin bünövrəsidir. Buzovlar gələcəyə investisiyadır, çünki onlar doğulduqları vaxtdan başlayaraq bir neçə il sonrakı gəlirinizi formalaşdırır.  Bəs bunun üçün nə tələb olunur? Xoşbəxtlikdən buzovların yetişdirilməsi çox cüzi maliyyə investisiyası tələb edir, o, yalnız fermerin diqqəti, səbri və anlayışından asılıdır.

Hər bir yaxşı maldar bilir ki, buzovların sağlam və güclü olması üçün inəyin buzovlamasından öncə hazırlığa başlamaq lazımdır. Boğaz inəklər ən az 45 gün təmiz su və dadlı yemlə təmin edilərək sağılmamalıdır. Yaxşı rəftar etmədiyiniz inəkdən necə güclü və enerjili bala gözləyə bilərsiniz? Sağımın olmadığı dövrün müvafiq şəkildə idarəedilməsi sadəcə sağlam buzovların doğulmasına deyil, laktasiya dövrünün optimal şəkildə başlamasına töhfə verir, habelə ağız südünün kəmiyyət və keyfiyyətinə müsbət təsir göstərir.

Buzovlamanın baş verdiyi ağıl da buzovlarının həyatı üçün çox vacib amildir, çünki bu, onların ilk dəfə təmas etdiyi mühitdir. Ümumilikdə buzovlama ağılının iki əhəmiyyətli rolu var: yeni doğulan buzovu gigiyenik şəraitlə və müvafiq sığınacaqla təmin etmək. Buzovlamanın olduğu dövrlər arasında ağılın müntəzəm şəkildə təmizlənməsi və qurudulması xəstəliklərin ötürülməsini azaltmaq üçün xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Kifayət qədər quru döşənəyin təmin edilməsi yeni doğulmuş buzovları soyuq iqlimdən quruyur, bu səbəbdən də, mümkün olarsa, buzovlama yerlərində döşənək kimi küləşdən istifadə edilməsi tövsiyə edilir. Üstəlik, siz buzov doğulduqdan sonra küləşdən istifadə edərək onu təmizləyə və quruda bilərsiniz. Bu, xüsusilə qış dövründə buzovlama üçün çox yaxşı təcrübədir.

Buzovlama açıq sahədə baş verdiyi halda peyinlə çirklənmənin minimal səviyyədə olduğu yaxşı vəziyyətdə olan otluq tapmağa çalışın. Mümkün olarsa, bu yerdə palçığın olmaması təmin edilməlidir. Siz eyni zamanda boğaz düyə və inəklərin qalan sürüdən ayrılması, onların müvafiq qidalanma ilə təmin edilməsi və daha az stressə məruz qalması üçün ucuz materiallardan hasar düzəldə bilərsiniz. Bu, xüsusilə boğaz düyələr sürüdəki iyerarxik vəziyyətə görə qidaya böyük inəklərdən daha az çıxışa malik olduğu üçün vacibdir. 

Yaxşı fermer bilir ki, buzovun sağ qalması üçün ağız südü çox vacib rol oynayır. Ağız südü buzovlamadan sonra ilk bir neçə gündə süddən əvvəl hasil edilən südlü mayedir. O, insanların istehlakı üçün də uyğundur. Ağız südünün tərkibində çox vacib qidalı maddələr, stimulyatorlar və buzovun immun sisteminə təsir göstərən immunoqlobulinlər və ya anticisimlər var. Yeni doğulmuş buzovlar bu maddələrin köməyi ilə xəstəliklərə qarşı daha davamlı olur. Bunlar, əslində bədənin bakteriya və virusların səbəb olduğu xəstəliklərlə mübarizə aparmaq üçün istifadə etdiyi ön cəbhə əsgərləridir.  Onların təsirini artırmaq üçün, yeni doğulmuş buzova doğulmasından sonra ilk 2 saat ərzində ən az 4 litr ağız südü verilməsi tövsiyə olunur. Lazım olandan daha çox ağız südü hasil olduğu halda, qalan mayenin dondurulması tövsiyə edilir. Saxlanılan ağız südü sonradan kifayət qədər ağız südü hasil olunmazsa, yaxud inək buzovlama zamanı və ya buzovlamadan qısa müddət sonra ölərsə, lazım ola bilər.

İnəklərinizdən güclü və sağlam buzov əldə etdikdən sonra siz onların mümkün qədər böyüyə və çəki yığa biləcəyi yerdə olmasını təmin etməlisiniz. Qədim atalar sözündə deyilir: "Sahibin gözü mal-qaraya can verir". Siz mal-qaranıza daha çox diqqət göstərməklə onların inkişafına təsir edən problemləri müşahidə edə bilərsiniz: qeyri-müvafiq ventilyasiya, sidiklə islanmış döşənəklər ammonyakın yaranmasına səbəb olur. Ammonyak qoxusu gələn ağıla daxil olmaq üçün sizin üçün də narahatdır. Heyvanlarınızın dərisi və tüklərinin quru olduğu, ventilyasiyanın havanın təmizlənməsinə imkan verdiyi mühit yaratmağa çalışın, lakin havanın çox quru olmasına yol verməyin. Peyinin quruluğunu yoxlamağın çox asan yolu var: döşənəyin üstündə dizi üstə dayansanız və dizləriniz yaş olsa, döşənəyi dəyişməli, ya da yerə daha çox küləş tökməlisiniz. 

Döşənəyi müntəzəm olaraq yoxlamaqla xəstəlik əlamətlərini aşkar edə bilərsiniz. Diarreyanı nə qədər tez aşkar etsəniz, buzovu müalicə etmək şansınız bir o qədər yüksək olacaq. Buzova yaxınlaşdıqda o dərhal ayağa qalxmırsa, belini əyib, başını aşağı salıbsa, ayaqlarını aralı qoyubsa və döşənəkdə qanlı və ya açıq boz fekal kütlə görünürsə, dərhal baytarınızla əlaqə saxlayın. Baytar çatana qədər buzova yaxşı keyfiyyətli və kifayət qədər su verin və onun mənbəyini müəyyən etməyə çalışın. Diarreya iki növlü ola bilər: infeksion və qidadan qaynaqlanan. Qidanın səbəb olduğu diarreya çox vaxt özü müalicə olunur və ölümcül deyil, lakin o, patogenlərin inkişafı üçün əlverişli şərait yarada biləcəyindən ciddi qəbul edilməlidir. İnfeksion diarreyaya bakteriya və ya viruslar səbəb olur. Onlar müvafiq təmizliyin həyata keçirilməməsi və sanitar vəziyyətin yaxşı olmamasından qaynaqlana bilər. Unutmayın ki, buzovun olduğu yeri hər zaman təmizləmək, onun böyük heyvanlarla təmasını azaltmaq və hər hansı xəstəlik əlaməti gördükdə, onları dərhal ayırmaq lazımdır.

Buzovların yetişdirilməsi asan iş deyil, bunun üçün çoxlu vaxt, səbir və səy lazımdır. Bununla belə, mal-qaranızı yoxlamaq üçün gündəlik rejim qurduqdan və ağız südünün saxlanması üçün şərait yaratdıqdan sonra heyvanlarınız daha yaxşı məhsuldarlıqla əməyinizin haqqını verəcək, baytar xərcləri isə azalacaq. Fermer üçün isə xoşbəxt və yüksək məhsuldarlığı olan inəklərdən yaxşı nə ola bilər?

Tibor Szuks

Heyvandarlıq üzrə konsultant

FAO-nun Avropa və Mərkəzi Asiya üzrə Regional Ofisi