Süd sağımının miqdarını artırmaq üçün faydalı məsləhətlər

Süd verən mal-qaranın ən başlıca düşmənlərindən biri mastitdir. Bu xəstəlik inəyin yelininin iltihablaşması ilə müşayiət olunur. Bu, ən geniş yayılmış və müalicəsi baha başa gələn xəstəlikdir, çünki süd sağımının azalması ilə birbaşa iqtisadi itkilərə, baytarlıq və tibb xərclərinin artmasına səbəb olur, üstəlik bu zaman qeyri-normal vəziyyətdə olan, yaxud antibiotiklərlə çirklənmiş süd satılmır. Bəzi hallarda mastit xroniki xəstəliyə çevrilərsə, yoluxmuş inəyin məhv edilməsi lazım gələ bilər. 

Qeyd etməyə ehtiyac yoxdur ki, bir çox xəstəliklərdə olduğu kimi, bu xəstəlikdə də ən yaxşı müalicə üsulu xəstəliyin profilaktika və erkən müayinəsidir. Mastitin ən geniş yayılmış simptomu yelinin şişməsi və qızarmasıdır. Bu simptomlar süd sağımı zamanı asanlıqla müşahidə edilir. Digər tərəfdən, bəzi hallarda infeksiyanı adi gözlə görmək mümkün deyil. Bu hallar subkliniki mastit infeksiyaları adlanır və fermada eyni problemlərə səbəb olur. Bu halların müəyyən edilməsi üçün Kaliforniya Mastit Testindən (CMT) istifadə edilə bilər. Bu test südün ilkin sağımı zamanı həyata keçirilə bilər. Testin müntəzəm şəkildə həyata keçirilməsi çox asandır. Sizə yalnız dörd bölməli analiz qabı və xüsusi reagent lazımdır, bu zaman sürətlə əldə edilən nəticələr kifayət qədər etibarlı olur.

Xəstəliyin profilaktikası da kifayət qədər əhəmiyyətlidir. Lakin mastitə nə səbəb olur? Bir neçə hal istisna olmaqla, mastitə əksər hallarda əmcək kanalına daxil olan mikroblar səbəb olur. Bunun qarşısını almaq üçün damda təmiz, təzə və peyinlə çirklənməmiş döşənəklərin istifadə edilməsi ilə xəstəliktörədici mikroorqanizmlərin miqdarını azaltmalısınız. Profilaktika məqsədilə patogen mikrobların yayılmasına kömək edən sağım təcrübələri də istifadə edilməməlidir. 

İnəklərinizi günün həmişə iki eyni vaxtında sağmağa çalışın. İnəklərin gündəlik qrafikə malik olmaqdan xoşu gəlir, bu, stressi, nəticə etibarilə sağıma mənfi təsir edən amilləri azaltmağa kömək edir. İnəklərin yanında özünüzü həmişə sakit aparmağa çalışın və sağım zamanı itlər, yaxud yeni adamlar kimi yeni impulsların sayını azaltmağa çalışın. Mümkündürsə, sağım zamanı radioya qulaq asın. Bu, sizin işləməyinizə kömək etməklə yanaşı, inəyin it hürməsi, yaxud qonşunuzun traktorunun səsi kimi hündür və qəfil səslərdən stressə məruz qalmasını azaldır.

Mastitin yayılmasının qarşısını almaq üçün sağım növbəsi yaradın. Sağlam inəkləri hər zaman ilk növbədə sağın, daha sonra sağlamlıq vəziyyəti sual altında olan inəkləri (misal üçün, təzə alınmış inəklər, müalicədən təzə çıxmış inəklər) sağın. Xroniki mastiti olan inəklər yalnız bu heyvanlardan sonra sağılmalıdır. Yoluxucu patogenin doğurduğu təsirlərdən əziyyət çəkən xəstə inəyiniz varsa, onu həmişə axırıncı sağın. 

Sağıma təmiz və dezinfeksiya edilmiş əllə başlayın. Mümkün olarsa, rezin əlcəklərdən istifadə edin və sağım zamanı əllərinizi tez-tez dezinfeksiya etməyə çalışın. Əllərinizi yuduqdan sonra inəyin yelinindən bütün çirk və peyini təmizləmək və sağımdan əvvəl əmcəklərini dezinfeksiya etmək vacibdir. Bu, əmcəklərin sağım öncəsi hazırlanması adlanır. Əmcəklərin təmizlənməsi üçün sadəcə sudan istifadə edilməsi kifayət etmir, çünki su damlaları aşağı doğru axır, nəticə etibarilə çirkli su məhz əmcəklərin ucluqlarında olacaq. Hər bir inək üçün dezinfeksiya edici kimyəvi maddələrdən və ayrıca kağız dəsmallardan istifadə edin və əmcəkləri bunlarla tam qurudun! Əmcəkləri dezinfeksiya etdikdən sonra bütün əmcəklərdə ilkin sağım həyata keçirin. Bu təcrübə bir neçə damcı südün qara plastik səthə sağılmasını ehtiva edir. Bu, mastitin erkən əlamətlərinin aşkar edilməsi üçün yaxşı üsuldur. Bu zaman bakteriyalar əmcək kanalından kənara çıxır. Süddə qatılaşma və sapşəkilli izlər axtarın, bunlar mastitin əlaməti ola bilər. 

Əmcəklərin sağım öncəsi hazırlanması və ilkin sağım ikiqat təsirə malikdir. Bu, yelini stimulyasiya edir və südün daha yaxşı sağılmasına səbəb olur. Bununla yalnız mastitin yaranma ehtimalını azaltmır, eyni zamanda inəyinizin məhsuldarlığını artırmış olursunuz!

Sağımdan sonra əmcəklərin dezinfeksiya edilməsi südçülük sektorunda geniş tətbiq edilən təcrübədir. Bu kimyəvi maddələr sağımdan sonra əmcəkləri sadəcə dezinfeksiya etmir, onlar əmcəyin səthində təbəqə yaradır, bununla baryer formalaşdıraraq patogenlərin yelinə daxil olmasının qarşısını alır. Əlbəttə ki, bu dezinfeksiyaedici vasitələr xərcləri artırır. Lakin unutmayın ki, bu vasitələr süd miqdarının azalmasının, yaxud baytarlıq xidmətləri və ya dərman preparatlarından istifadə edilməsinin səbəb olduğu iqtisadi itkilərdən daha ucuz başa gəlir.

Sağım zamanı əmcək kanalı genişlənir. Sağımdan sonra onun əvvəlki vəziyyətinə qayıtması zaman tələb edir. Bu müddət mikrobların yelinə daxil olması üçün çox gözəl imkan yaradır. Bu problemin qarşısını almaq üçün heyvanları sağımdan sonra yemləmək faydalı ola bilər. İnəklər qidalanarkən ayaq üstə dayandığından, döşənəkdəki zərərli patogenlər əmcək kanalının açıq olduğu müddətdə yelindən uzaqda qalır.

Südsağan maşından istifadə etdiyiniz halda bəzi amillərə xüsusi diqqət göstərməlisiniz. İçliklər və borular tez köhnələn materiallar hesab olunur və maşının davamlı şəkildə nasazlıq olmadan işləməsi üçün müntəzəm olaraq dəyişdirilməlidir. Bu hissələr tələb olunan intervallarda dəyişdirilməzsə, yaxud onların təmizlənməsi üçün uyğun olmayan yuyucu vasitələrdən istifadə edilərsə, rezin hissələrin səthində xırda deşik və çatlar yaranır. Bu çatlar mastitə səbəb olan mikroorqanizmlərin yayılması üçün əlverişli yerə çevrilir, üstəlik bu hissələrin köhnəlib qırılması və avadanlığın işləməməsinə səbəb olması sadəcə zaman məsələsidir. Bundan başqa, içliklər nə qədər köhnədirsə, əmcəklərə bir qədər az dartıcı qüvvə tətbiq edir, bu isə, sağımın daha yavaş, yaxud natamam getməsinə səbəb olur.

Sağım zamanı pulsasiya əmsalı çox vacib amildir. Standart pulsasiya əmsalının (65:35) əvəzinə daha yüksək əmsallardan (75:25 və 70:30) istifadə etmək yüksək məhsuldarlığa səbəb ola bilər, çünki yüksək əmsallar südün pik və orta axımını artırır və maşının istifadə edildiyi müddəti ciddi şəkildə azalda bilir. Digər tərəfdən, araşdırmalara görə, bu cür pulsasiya əmsalları izafi sağıma səbəb ola, bu isə əmcəklərinin vəziyyətinin pisləşməsi və süddə mastitin əlaməti olan somatik hüceyrələrin sayının (SCC) artması ilə nəticələnə bilər. Ön əmcəklər arxa əmcəklərə nisbətən tez boşaldığından, bu, xüsusilə ön əmcəklərdə baş verə bilər. Sağımdan sonra əmcəklərin ətrafında qırmızı halqaların olmamasına diqqət göstərin və unutmayın ki: yaxşı şeylər onları gözləyənlərin başına gəlir!

Sağım üçün münasib rejimi qurmaqla fermanızdakı mastit hallarını asanlıqla azalda bilərsiniz. Detallara xüsusi diqqət göstərsəniz, mastit hallarını erkən mərhələlərdə görə və müalicə edə bilərsiniz, bu isə cibiniz üçün şübhəsiz ki, sərfəli olacaq. Xəstəliyə səbəb olan patogenlərin təbiətini başa düşməyiniz fermanızdakı inəklərin daha sağlam olmasına kömək edə və inəklərin məhsuldarlığını artıra bilər. Nəticə etibarilə, bu patogenlərin müəyyən edilməsi üçün baytarlıq laboratoriyasından istifadə edilməsi eyni zamanda sizin problemin kökündə duran səbəbləri müəyyən etməyinizə də kömək edə bilər (misal üçün, patogen mikrobların sağım rejimi ilə, yoxsa inəklərin yatdığı mühitlə (döşənəklə) əlaqədar olması). Beləliklə, bu xəstəliyin profilaktika və müalicəsi üçün sizə ən yaxı baytarlıq laboratoriyasının, habelə fermanıza gələn baytarların xidmətlərindən mümkün qədər istifadə edin. 

Tibor Szuks

Heyvandarlıq üzrə konsultant

FAO-nun Avropa və Mərkəzi Asiya üzrə Regional Ofisi